هشتمین بولتن گردوخاک سازمان جهانی هواشناسی در سال ۲۰۲۴ میلادی منتشر شد

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور، مهدی رهنما رئیس این پژوهشگاه از تهیه و انتشار بولتن سازمان جهانی هواشناسی (WMO) در خصوص وضعیت گردوخاک در سال 2024 میلادی با مشارکت اعضاء هیات علمی و پژوهشگران پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور همزمان با روز جهانی مقابله با توفان های ماسه و گردوخاک (12 ژوئیه) خبر داد.

وی ادامه داد: در تهیه این بولتن نمایندگانی از کشورهای عضو سازمان جهانی هواشناسی از جمله جمهوری اسلامی ایران، ژاپن، چین، امارات متحده عربی، صربستان، اسپانیا، ایالات متحده آمریکا، جزایر کارائیب و انگلستان همکاری داشتند.

رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور در تشریح این بولتن اظهار داشت: میانگین جهانی سالانه غلظت گردوخاک در سال 2023 (7/12 میکروگرم بر متر مکعب) نسبت به سال 2022 (8/13 میکروگرم بر متر مکعب) با اندکی کاهش مواجه شده است. این کاهش در سال 2023 عمدتاً به دلیل کاهش انتشار گردوخاک از چندین چشمه فعال در سراسر جهان مانند شمال آفریقا، شبه‌ جزیره عربستان، فلات ایران، شمال هند، نواحی مرکزی استرالیا و شمال غرب چین بوده است؛ با این ‌حال در غرب آسیای مرکزی، شمال و مرکز چین و جنوب مغولستان مقادیر سالانه انتشار گردوخاک در سال 2023 نسبت به سال 2022 افزایش‌ یافته است. شدیدترین توفان گردوخاک در مارس 2023 در مغولستان رخ داد که بیش از 4 میلیون متر مربع از جمله 20 استان چین را تحت تأثیر قرار داده است.

مهدی رهنما ادامه داد: از نظر مکانی بیشترین مقادیر انتشار سالانه گردوخاک در منطقه چاد در شمال آفریقا با مقدار تقریبی 800 تا 1100 میکروگرم بر متر مکعب بوده است. در نیمکره جنوبی در بخش ‌هایی از مرکز استرالیا و سواحل غربی آفریقای جنوبی مقدار انتشار سالانه گردوخاک به بیشترین مقدار خود یعنی 150 تا 250 میکروگرم بر متر مکعب رسیده است.

وی افزود: ذرات گردوخاک با وزش باد از چشمه‌ های گسیل به مناطق دوردست در سراسر جهان در طول صدها تا هزاران کیلومتر منتقل می ‌شوند. از جمله مناطق آسیب ‌پذیر در برابر گردوخاک گسیل یافته می ‌توان به بخش شمالی اقیانوس اطلس استوایی بین دریای "کارائیب" و غرب آفریقا، آمریکای جنوبی، دریای "مدیترانه"، دریای "عرب"، خلیج "بنگال" و مراکز بخش شرقی چین اشاره کرد. در سال 2023 گردوخاک از آفریقا از طریق اقیانوس اطلس تا دریای "کارائیب" رسید و در آسیای شرقی نیز از صحرای گوبی تا دریای "بوهای" و دریای "زرد" منتقل شد.

رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور گفت:  براساس این گزارش در بیشتر مناطق تحت تأثیر، میانگین سالانه غلظت گردوخاک در سال 2023 نسبت به میانگین بلند مدت اقلیمی بیشتر بوده است؛ موارد استثناء مناطقی در غرب آفریقای مرکزی شامل سنگال، صحرای غربی، گینه، موریتانی، مالی، نیجر، مراکش، بیشتر مناطق الجزایر، لیبی، جنوب بخش مرکزی چاد و مرکز سودان می ‌باشد. همچنین شبه‌ قاره عربستان، شمال فلات ایران و میانه غربی استرالیا نیز مقادیر کمتر از میانگین بلند مدت را دارا بودند.

مهدی رهنما بیان نمود: چشمه ‌های گردوخاک با مقادیر قابل‌ توجه غلظت بالای گردوخاک در آمریکای جنوبی، بخش‌ هایی از شمال و مرکز آفریقا از جمله مرکز و شرق مصر، جنوب و شمال سودان، شمال چاد، لیبریا، ساحل ‌عاج، غنا، توگو، بنین، غرب نیجریه، جنوب کامرون، گابن و کنگو، دریای سرخ، نواحی شرقی فلات ایران، خلیج بنگال، بخش‌ هایی از آسیای میانه شامل قزاقستان، عراق، قرقیزستان، آسیای جنوبی، بخش‌ هایی از شرق آسیا شامل شمال غربی و بخش شمالی نواحی مرکزی چین و نیز اقیانوس اطلس استوایی مابین غرب آفریقا و کارائیب شناسایی ‌شده‌اند.

وی در خصوص مهم ترین عناوین این بولتن گفت: در مهم ‌ترین پیام‌ های این گزارش، به افزایش توفان ‌های ماسه و گردوخاک در سال 2023 نسبت به میانگین بلند مدت اشاره ‌شده است. همچنین اثرات عمده زیست ‌محیطی، اقتصادی و بهداشتی توفان ‌های ماسه و گردوخاک مورد تأکید قرار گرفته است. هر ساله در حدود 2000 میلیون تن گردوخاک وارد جو می ‌شود که می ‌تواند سبب کاهش کیفیت هوا تا هزاران کیلومتر دورتر از محل چشمه گسیل باشد و خسارات قابل ‌توجهی را بر جا بگذارد. همچنین تشدید این مشکل بر اثر مدیریت ضعیف در کاربری اراضی و آب به ‌عنوان یکی از پیام ‌های کلیدی این گزارش مطرح‌ شده است.

رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور ادامه داد: اگر چه این رخداد یک پدیده طبیعی است اما فعالیت ‌های انسانی به همراه تغییرات اقلیمی مانند خشکسالی منجر به تضعیف ساختار سطح زمین شده و سبب افزایش توفان ‌های ماسه و گردوخاک می ‌شود. با این‌ حال می ‌توان با بهبود پایش و پیش ‌بینی این رخداد جوی، هشدارهای اولیه را در این خصوص تقویت کرد.

وی اضافه نمود: مطالعات اقلیمی حاکی از آن است که بیشترین مقادیر غلظت گردوخاک (بیش ‌تر از 40 میکروگرم بر متر مکعب) در محدوده عرض جغرافیایی بین 37 تا 43 درجه شمالی که شامل بیابان‌ های گوبی، تاکلاماکان و قره‌ قوم است، در ماه‌ های مارس تا ژوئیه مشاهده ‌شده است. همچنین مقادیر متوسط غلظت گردوخاک (بیش ‌تر از 30 گرم بر متر مکعب) نیز در محدوده عرض جغرافیایی 27 تا 37 درجه شمالی شامل بیابان تار در هند، چشمه‌ های فعال در حوضه سیستان در ایران و حوضه دجله و فرات در عراق وجود داشته است.

مهدی رهنما ادامه داد: با این ‌وجود انتقال گردوخاک از طریق اقیانوس ‌ها را می‌ توان به ‌عنوان یک منبع غذایی ارزشمند برای زیست ‌بوم دریایی در نظر گرفت که در مدیریت بین‌ المللی شیلات حائز اهمیت است.

وی در پایان با بیان این مطلب که پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور در تهیه شش شماره قبل این گزارش با سازمان جهانی هواشناسی مشارکت نموده خاطرنشان کرد: علاقمندان می توانند با مراجعه به تارنمای پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور به نشانی www.rimas.ac.ir نسبت به دریافت و مطالعه این بولتن اقدام نمایند.

شایان ذکر است مهدی رهنما "رئیس و عضو هیات علمی پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور" و ساویز صحت کاشانی "عضو هیات علمی و مدیر گروه پژوهشی آلودگی هوا و گردوخاک پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور" در نگارش هشتمین بولتن گردوخاک سازمان جهانی هواشناسی مشارکت نمودند.