چرا سطح آب دریای خزر کاهش پیدا کرده است

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور به نقل از ایسنا، در سال ۲۰۰۳ ( ۱۳۸۲) پنج کشور حاشیه دریای خزر "کنوانسیون منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریای خزر" موسوم به "کنوانسیون تهران" را امضاء کردند. این کنوانسیون در تاریخ ۱۲ اوت ۲۰۰۶ لازم الاجرا شد و همه کشورها این معاهده را به عنوان یک واقعه مهم زیست محیطی جشن گرفتند و از آن پس این روز را به نام "روز دریای خزر" نامیدند.

خزر نام دریاچه ای با وسعت ۶۰۰ هزار و ۳۸۴ کیلومتر مربع است که طول سواحل آن به ۷۰۰۰ کیلومتر می ‌رسد. کشورهای ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، جمهوری‌ های ترکمنستان و قزاقستان این دریاچه را در برگرفته‌ اند و همگی از مواهب آن استفاده می ‌کنند.

خزر پس از خلیج فارس و سیبری، به لحاظ ذخایر نفت و گاز موجود در ساحل و زیربستر در مقام سوم قرار دارد و همین مسئله ارزش آن را چندین برابر می ‌کند. از سوی دیگر سطح آب این دریا در سال ‌های اخیر کاهش پیدا کرده است.

مهدی رهنما در گفت و گو با ایسنا درباره عوامل موثر در پس ‌رفت آب دریای خزر طی سال ‌های اخیر اظهار کرد: این وضعیت هم عامل انسانی و هم عامل طبیعی دارد. عمیق ‌ترین بخش دریای خزر به سمت ایران است بنابراین تاثیر رودخانه ولگا و سدهای آن بر ایران به‌ قدری نیست تا به عنوان یک عامل موثر بر کاهش سطح دریا در سمت کشورمان از آن نام ببریم.

وی اضافه کرد: بررسی‌ ها نشان می ‌دهد از دهه ۵۰ شمسی تا اواخر سال ۱۴۰۲ سطح آب دریای خزر دوره نوسانی داشته است. با مقایسه آن با عوامل طبیعی می‌ بینیم تغییرات اقلیمی عامل مهمی در پس ‌رفت آب دریای خزر بوده است.

رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور ادامه داد: کمترین سطح آب دریای خزر حدود سال ۵۶ شمسی ثبت شد و تقریبا ۳۰- متر بود. سطح آب این پهنه آبی از سال ۵۷ افزایش یافت و بیشترین‌ میزان آن دهه ۷۰ ثبت شد. از این زمان دوباره روند کاهشی آن آغاز شد. فقط طی دو سال افزایش یافت. الان به حدود ۲۷- متر کاهش سطح آب رسیده ‌ایم.

وی درباره علل کاهش سطح آب دریای خزر گفت: میزان آب ورودی به این دریا کاهش یافته است. مستحدثاتی روی رودخانه ‌هایی مانند سفیدرود و سایر رودخانه هایی که از رشته کوه البرز سرچشمه می‌ گیرند و وارد دریای خزر می ‌شوند، احداث شده است که جریان آب رودخانه ها را ذخیره می‌ کنیم بنابراین ورودی‌ های آب دریای خزر را کاهش داده ‌ایم.

رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور ادامه داد: میزان جمعیت ساکن در سواحل دریای خزر به دلیل رشد جمعیت همچنین مهاجرت‌ های صورت گرفته به این منطقه افزایش زیادی پیدا کرده که موجب افزایش مصرف آب به‌ ویژه منابع آب زیرزمینی -که ارتباط مستقیم با آب دریا دارد- شده است.

مهدی رهنما اضافه کرد: این عوامل در کنار تغییرات اقلیمی، کاهش بارش و افزایش دما موجب کاهش سطح آب دریای خزر شده است. بر اساس مطالعات انجام شده افزایش دما و کاهش بارش مهم‌ ترین عوامل در این زمینه هستند.

وی درباره تبعات پس‌ رفت آب دریای خزر گفت: تداوم این وضعیت موجب بی ‌استفاده شدن بندرهای شمالی کشور می ‌شود و آن ‌ها را باید به عمق بیشتر دریای خزر منتقل کنیم علاوه بر آن منبع رطوبتی برای منطقه کاهش می ‌یابد و موجب افزایش شدت تغییرات اقلیمی می ‌شود. به عنوان نمونه زمانی که دریاچه ارومیه وضعیت عادی داشت، به عنوان یک منبع رطوبتی به افزایش میزان بارش در منطقه کمک می‌ کرد.

رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور تاکید کرد: تداوم پس‌ رفت دریای خزر در برخی مناطق نظیر بخش‌ های شرقی دریا مانند خلیج گرگان می ‌تواند این پهنه را به کانون گردوغبار تبدیل کند.

وی درباره تاثیر همکاری کشورهای حاشیه خزر بر تراز آبی مطلوب این پهنه آبی گفت: تشکل‌ های بین ‌المللی اگر در حد موافقتنامه باشد، ‌موجب بروز اتفاق خاصی در حوزه دریای خزر نمی ‌شود. سال‌ هاست که سطح آب دریای خزر با نوساناتی همراه است و بیشترین تاثیر را روی روسیه گذاشته است و موجب شده بسیاری از تاسیسات کنار دریا را از دست دهد. تا موقعی که به این نتیجه نرسیم در منفعت و ضرر این اکوسیستم آبی شریک هستیم به نتیجه مناسبی دست نخواهیم یافت.

رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور تاکید کرد: یک برنامه جامع مدیریتی با ضمانت اجرایی برای دریای خزر لازم است تا همه کشورهای حاشیه خزر متعهد شوند و بر اساس آن عمل کنند. به عنوان نمونه همه کشورها حق ‌آبه زیست ‌محیطی دریای خزر پرداخت کنند. علاوه بر آن از نظر پژوهشی همکاری و بانکی از پژوهش ‌های انجام شده درباره دریای خزر ایجاد کنیم و براساس آن برای این پهنه آبی تصمیم بگیریم.

مهدی رهنما در پایان گفت: می‌ توانیم براساس سازوکار مشخصی که مورد قبول کشورهای حاشیه دریای خزر باشد صندوق مالی مشترک ایجاد کنیم که هزینه پژوهش ‌ها را نیز تامین کند.