در گفت و گو با ایسنا؛
آب برای آشتی / راهکارهای کاهش چالش های آبی چیست؟
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور، ابراهیم فتاحی در گفت و گو با ایسنا افزود: از دیرباز کشور ما به مسأله آب اهمیت زیادی می‌داده و آب به عنوان یکی از عناصر مقدس در فرهنگ ما بوده است. نیاکان ما برای بهره برداری هوشمندانه از آب به ویژه آب های زیرزمینی به حفر قنات می‌پرداختند. ثبت قنات در فهرست میراث جهانی یونسکو موید این نکته است که ایرانیان به آب اهمیت زیادی می‌دادند و به عنوان یکی از شاخصه‌های تمدن کشورمان بود.
وی با بیان اینکه مدیریت مدرن آب از سوی ایرانیان به سایر نقاط دنیا در آن سال ها منتقل شد، تاکید کرد: این میراث به جای مانده ظرفیت بالایی را برای پیوند بین کشورها می‌تواند داشته باشد، به ویژه اینکه ما اشتراکات فرهنگی با کشورهای پیرامون خود داریم. آیین های سنتی مبتنی بر آب هم در ایران و هم کشورهای همسایه وجود دارد و می‌تواند مبنایی برای استفاده از منابع آبی مشترک و صلح و دوستی ملت ها و قومیت‌ها و کشورهای پیرامون باشد.
معاون پژوهشی و فناوری پژوهشگاه هواشناسی وعلوم جو با اشاره به شعار روز جهانی آب در سال جاری گفت: موضوع روزجهانی آب در سال ۲۰۲۴ «آب برای صلح» است که بر نقش حیاتی آب در ثبات و رفاه جهان تمرکز دارد و بر اهمیت مدیریت حوضه‌های آبی مشترک تاکید می‌کند.
وی اضافه کرد: عمده ترین تمدن های بشری در کنار منابع آب به ویژه رودخانه‌ها شکل گرفته‌اند. امروز به دلیل کمبود منابع آب شیرین، رودخانه های فرامرزی اهمیت بیشتری در دنیا پیدا کرده‌اند و در کنار آن چالش ها و تنش هایی بین کشورهای دارای حوضه های آبریز مشترک متاسفانه طی دهه های اخیر رخ داده است.
فتاحی افزود: ایران در یک منطقه کم آب، خشک و نیمه خشک قرار گرفته است و منابع آبی محدودی داریم. کشورهای همسایه و خاورمیانه نیز از این وضعیت مستثنی نیستند. میزان بارش دریافتی حدود یک سوم میانگین جهانی است و تحت تاثیر تغییر اقلیمی و گرمایش جهانی میزان بارش های کشور طی ۵۰ سال اخیر روند کاهشی داشته است. علاوه بر آن در دهه های اخیر رخداد خشکسالی شدید و فراگیر در منطقه و کشور را شاهد بوده‌ایم.
وی اضافه کرد: از سوی دیگر با توجه به رشد فزاینده جمعیت در منطقه، افزایش مصرف آب، رشد شهرنشینی، شیوه غیر اصولی و نامناسب آبیاری در بخش کشاورزی، احداث سدهای مخزنی بزرگ و افزایش صنایع آلاینده از عواملی است که منجر تغییر و نابودی چرخه منظم آب شده‌اند و به نوعی تهدید برای جامعه بشریت به ویژه منطقه خاورمیانه محسوب می‌شود.
معاون پژوهشی و فناوری پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو در ادامه گفت: با توجه به این دلایل طبیعی است که چالش آب و مدیریت آب در حوضه های فرامرزی از اهمیت بسزایی برخوردار است. در این شرایط باید برنامه ها و راهکارهایی از سوی دولت ها اندیشیده شود تا بتوانیم این چالش ها را به حداقل برسانیم.
راهکارهای کاهش چالش آبی
وی درباره راهکارهای کاهش چالش های آبی اظهار کرد: راهکارهایی که برای فایق آمدن به این مشکل از سوی مسوولان ایران و سایر کشورها می‌تواند اتخاذ شود، خیلی متنوع است. گرمایش جهانی و تغییر اقلیم موجب کاهش منابع آب تجدیدپذیر ایران و خاورمیانه شده است و به چالش ها دامن زده است منابع آبی برخی کشورها مانند ایران با کشورهای همسایه مشترک است و باید ملزم به رعایت حقآبه از منابع مشترک باشند و از طریق اتخاذ راهکارهایی این کار امکان پذیر است.
معاون پژوهشی و فناوری پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو با بیان اینکه یکی از این راهکارها، راهکارهای سیاسی است، گفت: اراده سیاسی کشورهای دارای حوزه های آبی مشترک در جهت همکاری بیشتر در این زمینه تعریف می‌شود و به دنبال آن باید الگوسازی برای اقدامات مشترک بین‌المللی داشته باشیم. استمرار در سیاستگذاری و برنامه ریزی برای منابع آبی مشترک، افزایش سطح تعاملات با کشورهای همسایه یکی دیگر از راهکارهای سیاسی است.
وی با اشاره به سایر راهکارهای سیاسی اظهارکرد: کنوانسیون های مشترک آب های مرزی نیز داریم. در این راستا تقویت همکاری و تصمیم گیری برای گسترش روابط متقابل می‌تواند تضمین کننده استفاده عادلانه و حفاظت از منابع آبی مشترک برای کشورها باشد و نقش مهمی برای ارتقای توسعه پایدار کشورها می‌تواند ایفا کند. دیپلماسی کارآمد نیز یکی از بهترین راه ها برای دستیابی به سهم منصفانه از آب رودخانه های مرزی است.
فتاحی با بیان اینکه راهکارهای علمی و آموزشی از دیگر راهکارهای کاهش چالش های آبی است، گفت: ترویج و توسعه تعامل با دانشگاه های کشورهای همسایه به عنوان مراکز مبادله دانش و ایجاد مراکز مطالعاتی راهکارهای علمی است. راهکارهای اجتماعی و فرهنگی نیز بر جنبه های انسانی تاکید دارد چرا که آسیب های پدیده بی آبی و خشکسالی فراتر از خسارت های اقتصادی است و موجب ایجاد دشواری هایی در زندگی بشری شود.
وی با اشاره به اینکه توافقات دو جانبه و چند جانبه بین کشورهای بالادست و پایین دست حوزه های آبریز از اهمیت زیادی برخوردار است و باید به آن پرداخته شود، اظهار کرد: منافع مشترکی با این کشورها داریم و باید به ایده سبد منافع مشترک دست یابند که می‌تواند کمک کند تا کشورها با حفظ دوستی به راهکارهای مشترکی برای حل مشکلات خود دست یابند. این چالش ها برای همه کشورها وجود دارد، چه کشورهای بالادست و چه کشورهای پایین دست.
معاون پژوهشی و فناوری پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو در ادامه گفت: به عنوان مثال کشورهای بالادست سدهایی با مخازن بزرگ احداث می‌کنند و حقآبه پایین دست را رعایت نمی‌کنند. آثار و تبعات این کار در بلند مدت کشورهای بالادست را نیز دچار مشکل می‌کند چون حقآبه کشورهای پایین دست از جمله حقآبه محیط زیستی رعایت نمی‌شود و در بلند مدت منجر به خشک شدن هورها و تالاب ها می‌شود. در نتیجه به کانون های گردوغبار تبدیل می‌شوند. با وزش باد گردوغبار از بستر تالاب بر می‌خیزد و کل آن حوضه آبریز از آن متاثر می‌شود.
وی با بیان اینکه مدیریت حوضه های آبریز باید یکپارچه انجام شود، خاطرنشان کرد: برای دستیابی به این هدف راهکارهای متنوعی باید در کنار هم قرار گیرند؛ از راهکارهای دیپلماسی در سطح کلان گرفته تا راهکارهای فرهنگی، اجتماعی و آموزشی.
معاون پژوهشی و فناوری پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو با اشاره به اینکه با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران حوضه های فرامرزی مشترکی با کشورهای مختلف داریم، اظهار کرد: ایران در رودخانه ارس با ترکیه، ارمنستان و آذربایجان، اترک با ترکمنستان، اروند با عراق، هیرمند و هریرود با افغانستان مشترک است. با این کشورها خوشبختانه اشتراکات زیادی داریم بنابراین می‌توان برای مشکل حوضه های مرزی از همه راهکارها بهره برد تا در آینده این اشتراکات موجب شود که نه تنها در حوضه آب مشترک مشکلی نداشته باشیم بلکه صلح و دوستی در منطقه افزایش یابد.
فتاحی در پایان با اشاره به شورای حکام آب در ایران گفت: تجربه دیپلماسی خوبی در ایران با تاسیس شورای حکام آب در سال ۱۳۸۰ و زیر چتر حمایتی یونسکو به عنوان تنها نهاد بین‌المللی متولی مسایل آب در خاورمیانه و شمال آفریقا وجود دارد که به عنوان یکی از ظرفیت ها می‌تواند نقش بسیار برجسته ای در زمینه مدیریت منابع آب و ارایه راهکارها همچنین برگزاری یک سری نشست ها با کشورهای پیرامونی داشته باشد. ایران از این بستر می‌تواند برای تعامل با همسایگان به ویژه کشورهایی که با آن ها مدیریت منابع آبی مشترک دارند، استفاده کند.
نظر شما :